Wanneer je als ondernemer een unieke vorm wilt beschermen, denk je misschien als eerste aan het merkenrecht.
In de praktijk loop je echter al snel tegen strenge eisen en beperkingen aan die gelden binnen de Europese Merkenverordening (EUTMR). Zo bepaalt artikel 4 sub a EUTMR bijvoorbeeld dat een teken, zoals een vorm, kleur of patroon, alleen kan worden beschermd wanneer het voldoende onderscheidend vermogen bezit. Daarnaast sluit artikel 7 lid 1 sub e EUTMR vormen uit die puur technisch bepaald zijn of hun belangrijkste aantrekkingskracht ontlenen aan esthetische waarde. Bij de registratie van een merk wordt daarom streng getoetst op onderscheidend vermogen, beschrijvendheid, conflicterende oudere merken en mogelijke misleiding van het publiek.
Gelukkig bestaat er een toegankelijker alternatief voor het beschermen van vormen en designs: het modellenrecht. Bij modellenrecht gelden namelijk aanzienlijk minder strenge eisen:
- Er vindt vooraf geen toets op onderscheidendheid plaats. Het is voldoende dat het model nieuw is en een eigen algemene indruk heeft (Art. 4 lid 1 Verordening (EG) nr. 6/2002).
- Technische aspecten mogen aanwezig zijn, zolang het model niet uitsluitend technisch bepaald is (Art. 8 lid 1).
- Er bestaat geen gebruiksplicht; registratie (Art. 12) of eerste openbaarmaking (Art. 11 lid 1) is voldoende om bescherming te krijgen.
Door deze soepele vereisten biedt het modellenrecht ondernemers de mogelijkheid om snel en relatief eenvoudig exclusiviteit te verkrijgen voor de (esthetische elementen van) hun ontwerpen, zonder de bewijslast en een aantal beperkingen die gelden voor merken.
Auteursrecht ontstaat automatisch bij het creëren van een ontwerp dat het eigen oorspronkelijk stempel van de maker draagt. In principe zou een originele creatie dus ook al op grond van het auteursrecht beschermd zijn. Echter, juist omdat het geen geregistreerd recht is, is de omvang van de bescherming of de aanvangsdatum daarvan in de praktijk soms lastig te bewijzen.
Het modellenrecht is een goed alternatief of surplus op het auteursrecht: een model hoeft niet heel origineel te zijn, en het model is duidelijk op een bepaalde datum door iemand geregistreerd.
Wat is het modellenrecht?
Het modellenrecht beschermt het uiterlijk (design) van producten, zoals vormen, kleuren, lijnen en texturen, mits dit uiterlijk nieuw is en een eigen algemene indruk heeft. Het model mag niet eerder bekend zijn (alleen de rechthebbende zelf heeft een respijttermijn van een jaar, waarin hij kan beslissen wel of geen modeldepot te verrichten), en moet een andere indruk geven dan reeds bestaande modellen. Technische aspecten zijn uitgesloten; daarvoor geldt octrooibescherming.
Een model kan zowel twee- als driedimensionaal zijn: bijvoorbeeld het ontwerp van een schoen of stoel (3D), of patronen op een zool of textiel (2D). Ook combinaties van beide zijn mogelijk, zoals een patroon op een tas. Denk bijvoorbeeld aan het design van de Apple Watch of de vorm van de originele Coca-Cola fles. Het is mogelijk om het hele product als model te deponeren. Echter, de technische elementen worden hiermee niet gemonopoliseerd. Het is ook mogelijk om een gedeelte in stippellijnen aan te duiden. In het algemeen wordt hiermee bedoeld dat voor dit deel geen bescherming geclaimd wordt.
Je model in de EU of Benelux registreren
Binnen de EU zijn er twee manieren om modellenrechtelijke bescherming te verkrijgen: het geregistreerd Uniemodel en het ongeregistreerd Uniemodel. Een geregistreerd Uniemodel verkrijg je door een eenmalige aanvraag bij het EUIPO in te dienen, waarna je ontwerp beschermd is in alle Unielanden in termijnen van 5 jaar tot een maximun van 25 jaar, als het model is goedgekeurd door het EUIPO. Het EUIPO onderzoekt het ontwerp op absolute gronden zoals nieuwheid en eigen karakter. Een niet geregistreerd Uniemodel verkrijg je automatisch op modellen die voor bescherming in aanmerking komen, vanaf het moment van eerste openbaarmaking (in de Europese Unie). Dit laatste kan in combinatie met een geregistreerd Uniemodel gelden, maar geldt slechts voor 3 jaar en alleen voor kopieen van het model. Het niet geregistreerde Uniemodel is in het leven geroepen voor branches waar trends elkaar snel opvolgen, zoals de modebranche. Het is in deze branche namelijk geen doen om voor elk nieuw model een depot te verrichten.
Tegenover het Uniemodel staat het Benelux-model, dat alleen bescherming biedt in België, Nederland en Luxemburg via een registratie bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BBIE). Ook dit modelrecht geeft bescherming in termijnen van 5 jaar tot een maximum van 25 jaar, en dient te voldoen aan dezelfde vereisten.
Conclusie
Het modellenrecht is een uitstekend alternatief wanneer je jouw ontwerp niet via het merkenrecht kunt beschermen. In veel gevallen biedt het modellenrecht daarnaast een waardevolle aanvulling op het auteursrecht. Het biedt een praktische en relatief laagdrempelige manier om je designs snel en effectief veilig te stellen.
