In de VS maakt ‘fair use’ het mogelijk om auteursrechtelijk beschermd materiaal onder bepaalde voorwaarden zonder toestemming te gebruiken. Maar hoe werkt dat in Nederland? Een vergelijking tussen de Amerikaanse en de Europese regels.
In de Verenigde Staten geldt het concept van ‘fair use’, dat onder bepaalde voorwaarden het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal toestaat zonder toestemming. Maar hoe zou een zaak zoals die van Nicki Minaj en Tracy Chapman, waarin een sample van een nummer werd gebruikt, in Nederland worden beoordeeld? Dit artikel vergelijkt de Amerikaanse en Nederlandse aanpak en werpt een blik op relevante jurisprudentie.
Fair use in de VS
Nicki Minaj gebruikte in 2018 een sample van een nummer van Tracy Chapman voor haar eigen compositie. Chapman gaf geen toestemming voor het gebruik, waarop Minaj besloot het nummer niet uit te brengen. Toch lekte het uit, waarna Chapman haar voor de rechter daagde wegens auteursrechtinbreuk.
De Amerikaanse rechter stelde Minaj onlangs in het gelijk, met een beroep op ‘fair use’. Volgens de rechter zou een verbod op het gebruik van kleine muziekfragmenten de creativiteit onder druk zetten. Fair use is een Amerikaanse uitzondering binnen het auteursrecht, waarbij rechters toetsen aan vier factoren:
- Het doel en de aard van het gebruik (commercieel of non-profit).
- De aard van het auteursrechtelijk beschermde werk.
- De hoeveelheid en verhouding van het gebruikte fragment.
- Het effect op de marktwaarde van het oorspronkelijke werk.
Deze factoren worden in samenhang beoordeeld, wat in de praktijk vaak tot complexe discussies leidt.
Hoe zit dat in Nederland?
Het Nederlandse auteursrecht kent geen ‘fair use’. Europese regels beperken de uitzonderingen die in de auteurswet kunnen worden opgenomen. In Nederland zou Minaj een beroep moeten doen op specifieke wettelijke uitzonderingen, zoals het citaatrecht, parodie of de persexceptie. Bij muziekstukken biedt dat echter weinig ruimte.
In de langlopende zaak tussen Kraftwerk en Pelham oordeelde het Hof van Justitie in 2019 dat voor elk gebruik van een auteursrechtelijk beschermd fragment toestemming nodig is, ongeacht de lengte van de sample. Een uitzondering geldt alleen wanneer de sample zodanig wordt bewerkt dat er sprake is van een nieuw werk met een eigen intellectuele schepping.
Lessen uit de Kraftwerk-zaak
In de zaak tussen Kraftwerk en Pelham gebruikte Pelham een sample van twee seconden uit een nummer van Kraftwerk. Het Hof bepaalde dat zelfs zulke korte fragmenten toestemming vereisen, tenzij het fragment zodanig is aangepast dat er een nieuw werk ontstaat.
Voor Nicki Minaj betekent dit dat zij in Nederland mogelijk niet beschermd zou worden tegen claims, zelfs niet als haar nummer slechts was uitgelekt.
Conclusie
Hoewel ‘fair use’ in de VS een sterke verdediging kan bieden, werkt het Nederlandse auteursrecht heel anders. Hier is toestemming noodzakelijk, tenzij een sample wordt omgevormd tot een geheel nieuw werk. De Kraftwerk-zaak benadrukt hoe streng deze regels zijn, en hoe beperkt de ruimte is voor het gebruik van fragmenten zonder toestemming.
Voor creatieven in Nederland is dit een belangrijke les: wees uiterst zorgvuldig met auteursrechtelijk beschermd materiaal.
